Անատոմիա և ֆիզիոլոգիա
Զարմանալին մարդու գլխուղեղի վերաբերյալ
![Զարմանալին մարդու գլխուղեղի վերաբերյալ Զարմանալին մարդու գլխուղեղի վերաբերյալ](up/article/big/file_24929_5894406.jpg)
Գլխուղեղային նյութ: Իր ողջ պատմության ընթացքում մարդկությունն ուղեղն ուսումնասիրելիս լուրջ բարդությունների հետ է ընդհարվել: Եվ հին եգիպտացիները, և առաջին փիլիսոփաները, ինչպիսին Արիստոտելն էր, թերագնահատել են այն առեղծվածային նյութը, որը գտնվում է գանգատուփի մեջ:
Հանրահռչակ անատոմ Գալենն ուղեղին վերապահում էր շարժողական ակտիվության և խոսելու հնարավորության ղեկավարի դերը, բայց նույնիսկ նա անտեսել էր սպիտակ և գորշ նյութը, կարծելով, որ ուղեղում հիմնական աշխատանքը կատարում են հեղուկով լցված փորոքները:
Մարդու ուղեղը մեծ է...
Չափահաս մարդու գլխուղեղի զանգվածը միջինը 1,3-1,4 կգ է: Գանգատուփի մոտ 80%-ը լցված է գլխուղեղով: Մնացած 20%-ը հավասարապես բաժանված է արյան, ողնուղեղային հեղուկի, պաշտպանական նյարդային հյուսվածքի միջև: Եթե այս ամենը խառնեն իրար` գլխուղեղը, արյունն ու հեղուկը, ապա ստացված նյութի ծավալը կկազմի մոտ 1,7 լիտր:
Բայց այն փոքրանում է
Մոտ 5 հազար տարի առաջ մարդու ուղեղի ծավալն ավելի մեծ է եղել: «Ողջ աշխարհում` Եվրոպայում, Չինաստանում, Հարավային Աֆրիկայում, Ավստրալիայում ստացված հնագիտական տվյալներից մեզ հայտնի է, որ գլխուղեղի ծավալը փոքրացել է մոտ 150 սմ3, նախկինում նրա ծավալը կազմում էր 1350 սմ3: Դա, կոպիտ հաշվարկով, 10 տոկոս է»,- պատմում է պալեօնտոլոգ Ջոն Հոքսը` Վիսկոնսին-Մեդիսոն համալսարանից:
Հետազոտողները չգիտեն, թե ինչու է գլխուղեղի ծավալը փոքրանում, բայց ենթադրում են, որ այն զարգանում և առավել արդյունավետ է դառնում: Կարծիք կա նաև, որ գանգատուփն է փոքրանում, քանի որ ժամանակակից մարդու այժմյան սննդակարգն առավել փափուկ սննդից է բաղկացած ու մեծ և ուժեղ ծնոտներն այլևս պետք չեն:
Ինչպիսին էլ որ լինի պատճառը, գլխուղեղի չափերից անմիջականորեն կախված չէ ինտելեկտի մակարդակը, քանի որ չկան ապացույցներ, թե հին մարդիկ առավել խելացի են եղել, քան հիմա ժամանակակիցներն են:
Ուղեղը էներգիայի կենտրոնացումն է
Ժամանակակից մարդու գլխուղեղը ծայրահեղ էներգատար է: Նրա ծավալը կազմում է մարմնի ծավալի մոտ 2%-ը, բայց, դրա հետ մեկտեղ, այն օգտագործում է արյան մեջ եղած թթվածնի մոտ 20%-ը և գլյուկոզայի 25%-ը:
Գիտնականներն իրենց առջև խնդիր էին դրել պարզել, թե ինչն է էներգիայի աղբյուր հանդիսացել խոշոր գլխուղեղի զարգացման համար: Շատ հետազոտողներ պնդում են, որ նման աղբյուր եղել է միսը, բերելով նախնադարյան մարդկանց որսորդական հմտությունների օրինակը: Մասնագետների մեկ այլ խումբ էլ կարծում է, որ միսն այնքան էլ հուսալի աղբյուր չի եղել: 2007թվին կատարված հետազոտություններն ապացուցեցին, որ ժամանակակից շիմպանզեները կարողանում են սավաննայում փորել հանել կալորիաներով հարուստ արմատապտուղները: Հնարավոր է, նախնադարյան մարդիկ էլ են նույն բանն արել, գլխուղեղի էներգիան ապահովելով բուսական սննդով:
Իսկ ինչ վերաբերում է գլխուղեղի գնդաձև լինելուն, ապա սրա վերաբերյալ երեք հիմնական վարկած կա` կլիմայի փոփոխությունը, էկոլոգիայի պահանջները և սոցիալական մրցակցությունը:
Ուղեղի ծալքերը մարդուն խելացի են դարձնում
Եվ որն է մարդու տեսակի ինտելեկտի գաղտնիքը: Պատասխանը կարող է լինել` ուղեղի ծալքերը: Մարդու գլխուղեղի մակերեսը, որն անվանվում է մեծ կիսագնդերի կեղև, ծածկված է բազմաթիվ գալարներով ու ակոսներով և հագեցած է մոտ 100 միլիարդ նեյրոններով` նյարդային բջիջներով: Նման մակերեսը հնարավորություն է տալիս ծավալով մեծ, համապատասխանաբար շատ էներգիա պահանջող գլխուղեղին տեղավորվել ոչ մեծ գանգատուփում: Մեր ազգական-պրիմատների ուղեղի գալարների քանակը տարբեր է, այնպես, ինչպես մյուս բանական կենդանիներինը, օրինակ, փղինը: Բացի դրանից, հետազոտությունների ընթացքում պարզվել է, որ դելֆինների ուղեղի գալարները նույնսիկ առավել արտահայտված են, քան մարդկանց մոտ:
Մեր ազգական-պրիմատների ուղեղի գալարների քանակը տարբեր է, ինչպես և այլ բանական կենդանիների մոտ, ինչպիսին փիղն է: Բացի դրանից, հետազոտողները պարզել են, որ գլխուղեղի գալարները դելֆինների մոտ նույնիսկ ավելի արտահայտված են, քան մարդկանց մոտ:
Գլխուղեղի բջիջների մեծ մասը նեյրոններ են
Այն կարծիքը, թե մենք օգտագործում ենք մեր գլխուղեղի հնարավորության միայն 10%-ը, ճիշտ չէ, դրա փոխարեն հաստատ կարող ենք ասել, որ նեյրոնները կազմում են գլխուղեղի բոլոր բջիջների միայն 10%-ը:
Մնացած 90%-ը, որը գլխուղեղի ողջ զանգվածի մոտ կեսն է կազմում, կոչվում է նեյրոգլիա կամ գլիա, որը հունարենից թարգմանաբար նշանակում է «սոսինձ»: Նյարդաբանները նախկինում կարծում էին, թե նեյրոգլիան պարզապես կպչուն նյութ է, որը պահում է նեյրոնները: Բայց վերջին հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ նրա դերը շատ ավելի կարևոր է: Այդ քիչ նկատելի բջիջները մաքրում են ավելորդ նեյրոմեդիատորները, ապահովում են իմունային պաշտպանությունը, ինչպես նաև նպաստում են սինապսների (նեյրոնների միջև միացություններին) աճին և գործառույթներին: Պարզվում է պասիվ մեծամասնությունը այնքան էլ պասիվ չէ:
Գլխուղեղը ընտրյալների տեղն է
Գլխուղեղի արյան համակարգի բջիջները, որոնք կոչվում են հեմատոէնցեֆալիկ պատնեշ, աշխատում են պահապանների պես, միայն որոշ մոլեկուլների են թույլ տալիս հասնել ՙսրբությունների սրբոց՚ նյարդային համակարգին` գլխուղեղին: Մազանոթները, որոնք գլխուղեղի մատակարարներն են, դասավորված են սերտորեն կապված բջիջներով, որոնք պահում են խոշոր մոլեկուլներին: Հեմատոէնցեֆալիկ պատնեշի հատուկ սպիտակուցներն անհրաժեշտ սննդարար նյութերը փոխանցում են գլխուղեղ: Եվ միայն ընտրյալներն են «ներսում հայտնվում»:
Հեմատոէնցեֆալիկ պատնեշը պաշտպանում է գլխուղեղը, բայց այն կարող է նաև թույլ չտալ թափանցել կյանքը փրկող դեղամիջոցներին: Բժիշկները, ովքեր գլխուղեղի ուռուցքների բուժման միջոցներ են որոնում, կարող են դեղամիջոցների օգնությամբ բջիջների միջև եղած կապը բացել, բայց դա էլ գլխուղեղը կարող է ժամանակավորապես խոցելի դարձնել ինֆեկցիաների հանդեպ: Հեմատոէնցեֆալիկ պատնեշի միջով դեղամիջոցը տեղ հասցնելու հիանալի միջոց կարող են դառնալ նանոտեխնոլոգիաները: Հատուկ մշակված նանոմասնիկները կարող են թափանցնել պատեշի միջով և կպնել ուռուցքի հյուսվածքին: Ապագայում նանոմասնիկների և քիմիաթերապիայի համադրությունը կարող է ուռուցքների ոչնչացման միջոց դառնալ:
Գլխուղեղը սաղմնավորվում է խողովակի ձևով
Գլխուղեղի սաղմնավորումը վաղ է տեղի ունենում: Բեղմնավորումից երեք շաբաթ հետո սաղմնային բջիջների շերտը, որը կոչվում է «նյարդային պլաստինկա», ոլորվում և ուղեղային խողովակ է դառնում: Այդ հյուսվածքն էլ կենտրոնական նյարդային համակարգն է ձևավորում:
Գլխուղեղային խողովակը աճում և ձևափոխվում է առաջին երեք ամիսների ընթացքում (երբ բջիջները ձևափոխվում են, դառնում են տարբեր հատուկ հյուսվածքներ, որոնք անհրաժեշտ են մարմնի մասերի ստեղծման համար): Նեյրոգլիան և նեյրոնները սկսում են ձևավորվել երկրորդ եռամսյակի ընթացքում: Գալարներն ավելի ուշ են ձևավորվում: 24-րդ շաբաթում մագնիսա-ռեզոնանսային հետազոտությունը ցույց է տալիս միայն մի քանի ձևավորված գալարներ, սաղմնային ուղեղի մակերեսը հիմնակում հարթ է լինում: Երրորդ եռամսյակի սկզբին, 26-րդ շաբաթում գալարները խորանում են և գլխուղեղն արդեն նորածնի գլխուղեղի տեսքն է ստանում:
Դեռահասի գլխուղեղը լիովին ձևավորված չէ
Համառ դեռահասների ծնողները կարող են ուրախանալ, կամ, նվազագույնը, թեթևացած շունչ քաշել. դեռահասային վարքագծի թերությունները մասամբ կապված են գլխուղեղի զարգացման առանձնահատկությունների հետ:
Գլխուղեղի գորշ նյութի ձևավորման գագաթնակետը լինում է սեռական հասունացման սկզբում, ավելորդ մասերը ոչնչանում են պուբերտատային ժամանակահատվածում, իսկ ամենանշանակալի փոփոխությունները տեղի են ունենում ճակատային հատվածում, լրջամտության և որոշումներ ընդունելու հատվածում:
Բազմաթիվ խնդիրների համար պատասխանատու գլխուղեղի հատվածները լիովին ձևավորվում են միայն 16-17 տարեկանում: Գիտնականները նաև ապացուցել են, որ դեռահասների մոտ հիմնավորված է նյարդային մակարդակի վրա եսասիրությունը: Կատարելով արարքներ, որոնք ազդում են ուրիշների վրա, դեռահասները մեծահասակներից հազվադեպ են օգտագործում գլխուղեղի նախաճակատային կեղևը, իսկ այդ հատվածը կապված է կարեկցանքի և մեղավորության զգացման հետ: Գիտնականների խոսքերով, դեռահասները կարեկցել սովորում են սոցիալիզացիայի միջոցով: Դա լիովին արդարացնում է մինչև 20 տարեկանը նրանց եսասիրությունը:
Գլխուղեղը մշտապես փոփոխվում է
ժամանակին գիտնականները հայտարարեցին, որ երբ մարդը չափահաս է դառնում, նրա ուղեղը նոր նյարդային կապեր ձևավորելու ընդունակությունը կորցնում է: Կարծիք կա, որ այդ ընդունակությունը, որն անվանում են «հարմարվողականություն», կապված է մանկության և պատանեկության հետ:
Դա ճիշտ չէ: Կատարված մի շարք հետազոտությունների արդյունքում ապացուցվեց, որ չափահաս մարդկանց մոտ նեյրոնների միջև նոր կապեր են ստեղծվում: Միևնույն ժամանակ, մեդիտացիայի ուսումնասիրությունը թույլ տվեց ապացուցել, որ մտավոր ակտիվ գործունեությունը կարող է փոխել գլխուղեղի և կառուցվածքը, և գործառնությունը:
Կանայք Լուսնից չեն ընկել
Կարծիք կա, որ տղամարդիկ և կանայք գլխուղեղի տարբեր կառուցվածք ունեն: Ճիշտ է, տղամարդկային և կանացի հորմոնները տարբեր կերպ են ազդում գլխուղեղի զարգացման վրա, որի հետևանքով նրանք տարբեր կերպ են զգում ցավը, որոշումներ ընդունում և հաղթահարում սթրեսները:
Բայց, մեծ մասամբ, տղամարդու և կնոջ գլխուղեղները (և ընդունակությունները) միանման են:
Տարբերությունների մասին առասպելները կարող են միայն հնչեղ վերնագրերով գրքերի նյութ ծառայել, իսկ նյարդաբանությունում ամեն ինչ շատ ավելի պարզ է:
![](images/calendar.png)
Կարդացեք նաև
![Ահա թե ինչ է լինում, երբ ճտտացնում եք մատերը. mashable.am Ահա թե ինչ է լինում, երբ ճտտացնում եք մատերը. mashable.am](up/article/small/file_35216_7844524.png)
Մեկ րոպե տևողությամբ հոլովակում ամեն ինչ բացատրվում է: Պարզվում է ոչ մի վտանգ չի սպառնում ձեզ, երբ ճտտացնում եք մատերը...
![](images/calendar.png)
![Օրվա ընթացքում մարդը շնչում է 20 000 անգամ. հետաքրքիր փաստեր մարդկային մարմնի մասին. tert.am Օրվա ընթացքում մարդը շնչում է 20 000 անգամ. հետաքրքիր փաստեր մարդկային մարմնի մասին. tert.am](up/article/small/file_35120_8695629.jpg)
Մեզ թվում է, որ լավ գիտենք մեր օրգանիզմն ու դրա պահանջները և օրգանիզմում տեղի ունեցող գործընթացները, սակայն իրականում մարդու մարմինը հաճախ տարակուսանքի մեջ է գցում`...
![](images/calendar.png)
![9 հետաքրքիր փաստ մարդու ոսկրերի մասին. news.am 9 հետաքրքիր փաստ մարդու ոսկրերի մասին. news.am](up/article/small/file_34727_2122953.jpg)
NEWS.am Medicine-ի խմբագրությունը Ձեր ուշադրությանն է ներկայացնում մարդու ոսկրերի մասին 10 հետաքրքիր...
![](images/calendar.png)
![25 հետաքրքիր և քիչ հայտնի տեղեկություն աչքերի մասին. tert.am 25 հետաքրքիր և քիչ հայտնի տեղեկություն աչքերի մասին. tert.am](up/article/small/file_34566_4333681.jpg)
Մեզնից շատերն անգամ պատկերացում չունեն` որքան յուրատեսակ են աչքերը: Տեսողական օրգանը մի ամբողջական մեխանիզմ է, որը կազմված է միլիարդավոր փոքր դետալներից, որոնք թույլ են տալիս...
![](images/calendar.png)
![Լյարդի հիմնական գործառույթները. news.am Լյարդի հիմնական գործառույթները. news.am](up/article/small/file_34016_1438284.jpg)
Մեր օրերում մարդիկ հաճախ մտածում են սրտի հիվանդությունների, խոլեստերինի մակարդակը նվազեցնելու, ճարպակալման եւ այլ խնդիրների մասին՝ մոռացության մատնելով մի շարք կարեւոր օրգան...
![](images/calendar.png)
![Ինչից է «սագամաշկ» առաջանում. ankakh.com Ինչից է «սագամաշկ» առաջանում. ankakh.com](up/article/small/file_32018_845055.jpg)
Մարդու մաշկը` բացառությամբ ափերն ու ներբանները, ծածկված է բազմաթիվ մազապարկերով, իսկ յուրաքանչյուր մազապարկում կա մկան, որը բարձրացնում է մազը...
![](images/calendar.png)
![10 հետաքրքիր փաստ՝ ոտքերի մասին. med.news.am 10 հետաքրքիր փաստ՝ ոտքերի մասին. med.news.am](up/article/small/file_30520_8096210.jpg)
Կարծում եք՝ շա՞տ բան գիտեք ձեր ոտքերի մասին: NEWS.am Medicine-ը 10 հետաքրքիր փաստ է հավաքել, որոնց մասին, ամենայն հավանականությամբ, մինչ այժմ տեղյակ չէիք...
![](images/calendar.png)
![Կան արդյո՞ք մարդու օրգանիզմում անպիտանի օրգաններ. med.news.am Կան արդյո՞ք մարդու օրգանիզմում անպիտանի օրգաններ. med.news.am](up/article/small/file_29324_9529806.jpg)
Ամեն օր հազարավոր մարդիկ հեռացնում են իրենց իմաստության ատամները, նշագեղձերը ու կույրաղիքը, եւ ցավը մեղմվելուց հետո նրանք վերադառնում են իրենց գործերին...
![](images/calendar.png)
![Ներզատիչ համակարգ Ներզատիչ համակարգ](up/article/small/file_23159_9154359.jpg)
Ներզատիչ համակարգը նյարդային համակարգի հետ միասին կարգավորում է մարմնի գործունեությունը։
Ներզատիչ համակարգը բաղկացած է ներզատիչ գեղձերից (նկ. 2.13)...
![](images/calendar.png)
![Վառ արտահայտված է ադամախնձոր Վառ արտահայտված է ադամախնձոր](up/article/small/file_23193_2579211.jpg)
ՀԱՐՑ: Իմ ընկերոջ մոտ վառ արտահայտված է ադամախնձորը: Ինչի՞ հետ է դա կապված և արդյոք վտանգավոր չէ: Եվ ինչու՞ է այն արտահայտված միայն տղաների մոտ...
![](images/calendar.png)
![Նյարդային համակարգ Նյարդային համակարգ](up/article/small/file_23160_2595260.jpg)
Նյարդային համակարգը կարգավորում Է մարմնի գործունեությունը։ Նյարդային համակարգն ապահովում Է մարմնի և արտաքին միջավայրի կապը։ Մարմնի բոլոր ռեակցիաները՝ արտաքին աշխարհից ստացվող գրգիռների նկատմամբ, պայմանավորվում են նյարդային համակարգի...
![](images/calendar.png)
![Մարմնի հենաշարժական ապարատ Մարմնի հենաշարժական ապարատ](up/article/small/file_24587_1419171.jpg)
Մարմնի հենաշարժական ապարատի հենք հանդիսացող կմախքի ոսկրերն իրար միացնող շարակցահյուսվածքային փակեղների և կապանների միջոցով կազմված բազմաթիվ հոդերը բավարար չեն շարժումներ իրականացնելու համար...
![](images/calendar.png)
![Մարդկային ճարտարագիտության գլուխգործոց` ոսկոր Մարդկային ճարտարագիտության գլուխգործոց` ոսկոր](up/article/small/file_20729_9086875.gif)
Անկասկած, ճնշմանը դիմանալու զարմանալի հատկության շնորհիվ, իրավամբ, ոսկորը մարդկային ճարտարագիտության գլուխգործոց է: Մարդու կմախքը բաղկացած է 206 ոսկրերից և 68 հոդերից...
![](images/calendar.png)
![](images/white_bl.gif)
![](images/white_br.gif)
![](images/white_tr.gif)
![](images/white_tl.gif)
ԱՄԵՆԱԸՆԹԵՐՑՎԱԾ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԸ
-
Ժողովրդական դեղամիջոցներ
-
Հղիություն. 4-րդ ամիս
-
Հղիություն. 7-րդ ամիս
-
Կոճապղպեղ նույնն է՝ իմբիր, Ginger եւ Zingiber Officinale
-
Հղիություն. 6-րդ ամիս
-
«Արագիլ» հիմնադրամը ստեղծված է՝ օգնելու անպտղությամբ տառապող զույգերին. Կարինե Թոխունց
-
Հղիություն. 2-րդ ամիս
- 4-7 ամսական երեխաների սնուցումը
-
Ամուսնական առաջին գիշերը
-
Ընկերության մասին
-
Ինչպես ազատվել անցանկալի մազերից
-
Խնձորը` պզուկների դեմ. ազատվիր նրանցից 1 գիշերվա ընթացքում
-
Պարզվում է ապագա երեխայի սեռը կախված է մայրիկի սնունդից
-
Դդում
-
Կոճապղպեղ՝ նիհարելու համար (կոճապղպեղի թեյ)
-
Հիվանդություն, որը փոխում է մեր կյանքը` կրծագեղձի քաղցկեղ
-
Սեռական գրգռում
-
Արգանդի միոմա. նախանշանները, պատճառներն ու բուժումը
-
Երիցուկ դեղատնային - Ромашка аптечная - Matricaria chamomilla L.
-
Չիչխանի օգտակար հատկությունները
-
Քարավուզ (նույն ինքը՝ նեխուր)
-
Ինչպես ազատվել բերանի վատ հոտից`պարզ միջոց
-
Դիմակներ` մազերի համար
-
Հղիություն. 1-ին ամիս
-
Կրծքի ցավե՞ր ունեք. ինչ անել
-
Ընդհանուր տեղեկություններ մարմնի համակարգերի մասին
-
Ընտրություն ըստ հորոսկոպի
-
Հիվանդություն, որի համար պետք չէ ամաչել (թութք)
-
Հեշտոցային արտադրության պատճառները. մասնագետի անդրադարձը
- Բերանի խոռոչի լորձաթաղանթի ախտահարումը սովորական բշտախտի ժամանակ (սկիզբը` նախորդ համարում)
-
Հղիությունը և նախապատրաստվելը դրան
- Խոսենք այդ մասին. ձեռնաշարժություն
-
Երբ գլխացավն ախտանիշ է: Հանճարեղ և օժտված մարդկանց հիվանդություն
-
Լեղաքարային հիվանդություն. բուժման մեթոդները
-
Սեռական թուլության առաջին նախանշանները. news.am
-
Էկզեմայի տեսակները և բուժումը
-
Ուլտրաձայնային դոպլերոգրաֆիա (երկակի (դուպլեքս) անոթների)
-
ՈւՆԱԲԻ: Արևելյան բժշկության գաղտնիքները
-
Իրիդիոսքրինինգ
-
Գամմա-դանակը նշտարի փոխարեն